اصطلاحات پیچیده و گاها عجیب در بازارهای مالی کم نیست. از قرارداد آتی بیت کوین گرفته تا بازارهای «گاوی» و «خرسی». بازار ارزهای دیجیتال هم با ماهیتی مالی و اقتصادی‌شان از این قاعده مستثنی نیستند. در ادامه قصد داریم تا شما را با مفهومی قرارداد آتی آشنا کنیم. به علاوه نگاهی مختصر نیز به قرارداد آتی در حوزه بیت کوین (Bitcoin Futures)، انواع قرارداد آتی، پلتفرم‌های ارائه‌دهنده این قراردادها و تاثیرات آن بر بازار بیت کوین خواهیم داشت.
قرارداد آتی چیست؟
یک قرارداد آتی (Future Contract)، قراردادی است که بین دو نفر منعقد شده که در آن یک دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی مشخص خرید و فروش می‌شود. وب‌سایت اقتصادی اینوستوپدیا (Investopedia) در تعریف قراردادهای آتی می‌نویسد: در یک قرارداد طرفین قرارداد موظفند تا هنگام سررسید، مفاد ارائه شده در آن را محقق نمایند. با رسیدن به تاریخ سررسید طرفین ملزم به خرید یا فروش دارایی در قیمتی هستند که در قرارداد ذکر شده است.
برای درک بهتر قرارداد آتی به این مثال توجه فرمایید. فرض کنید یک شرکت فعال در حوزه تولید نان، برای در امان ماندن از تغییرات قیمت آرد، یک قرارداد آتی میان خود و تولید کننده آرد منعقد می‌کند. فرض می‌کنیم که قیمت هر بسته آرد در زمان انعقاد قرارداد، ۱۰ دلار است. نانوایی که پیش‌بینی می‌کند قیمت آرد رشد خواهد کرد، یک قرارداد آتی خرید سه ماهه برای هزار بسته آرد و با ارزش ۱۰ هزار دلار خریداری می‌کند. طبق این قرارداد، نانوایی پول هزار بسته آرد را پرداخت می‌کند و سه ماه دیگر که قرارداد به اتمام رسید، بسته‌های آرد را تحویل خواهد گرفت.
اگر در پایان سه ماه که قرارداد به اتمام می‌رسد، قیمت طبق پیش‌بینی نانوایی قیمت آرد افزایش یابد و مثلا به دوازده دلار برسد، شرکت دو هزار دلار صرفه‌جویی کرده است.
حالا بیایید تعریف دقیق‌تری از قراردادهای آتی ارائه کنیم:
قراردادهای آتی به شکل موقعیت‌های خرید (Long) یا فروش (Short) منعقد می‌شوند. در موقعیت خرید یا پوزیشن لانگ، خریدار موافقت می‌کند تا دارایی مورد نظر را با قیمت مشخص‌شده در تاریخی معین خریداری کند. در طرف مقابل، موقعیت فروش یا پوزیشن شورت است که در آن فروشنده تضمین می‌کند که در تاریخی معین و با رسیدن به تاریخ سررسید قرارداد، دارایی را با قیمت مورد توافق بفروشد.
شاید بتوان گفت که نکته اصلی در خصوص قراردادهای آتی، اهمیت قانون‌گذاری در این حوزه باشد. قراردادهای آتی در بازارهای بورس رسمی و دارای مجوز معامله می‌شوند. از طرف دیگر عرضه چنین قراردادهایی در بازارهای بورس منوط به کسب مجوز از نهاد مربوطه است. کمیسیون معاملاتی معاملات آتی کالای ایالات‌متحده، نهاد نظارتی اصلی در خصوص قراردادهای آتی در آمریکاست. در ایران نیز این قراردادها تحت نظارت سازمان بورس و وزارت صنعت، معدن و تجارت خرید و فروش می‌شوند.
باور اشتباهی در میان عموم وجود دارد که تصور می‌کنند، قرارداد آتی تکه‌ای کاغذ است که میان دو فرد یا دو نهاد مختلف به امضا می‌رسد. در دنیای امروز قراردادهای آتی بیشتر به نوعی توافق دو طرفه شباهت دارند که از طریق بازارهای سهام، صرافی‌ها و کارگزاری‌ها خرید و فروش می‌شوند و لزومی بر حضور فیزیکی سرمایه‌گذار وجود ندارد.
هدف از قرارداد آتی چیست؟
به طور کلی قراردادهای آتی به دو منظوری منعقد می‌شوند:
- مصونیت و پوشش ریسک (Hedging)
- سفته‌بازی (Speculation)
پوشش ریسک
قراردادهای آتی این امکان را خریدار و فروشنده می‌دهد که خود را از شر خطرات احتمالی که در آینده گریبان کالاهای مورد نیازشان را می‌گیرد، خلاص کنند. فرض کنید یک شرکت می‌داند که ملزم است تا در آینده کالایی خاص را خریداری کند. در این حالت او قراردادی آتی از نوع خرید (لانگ) می‌خرد تا نیازی که در آینده برای او ایجاد خواهد شد را پاسخ دهد.
به عنوان مثال شرکت الف می‌داند که در شش ماه اینده باید ۲۰,۰۰۰ اونس نقره بخرد. با فرض اینکه هر اونس نقره در زمان فعلی ۱۲ دلار قیمت دارد، شرکت الف قراردادی آتی می‌خرد که در آن قیمت توافقی با تاریخ سررسید شش ماهه ۱۱ دلار است. بدین ترتیب او خطر افزایش قیمت را با خرید یک قرارداد آتی خنثی می‌کند.
این مسئله در خصوص فروش یک دارایی یا کالا نیز صادق است. مثلا اگر شرکت ب بداند که در آینده باید کالایی خاص را به بفروشد، موقعیت فروش اتخاذ می‌کند. مثلا این شرکت می‌داند طی شش ماه آینده باید ۲۰,۰۰۰ اونس نقره تحویل مشتری دهد. قیمت فعلی هر اونس نقره ۱۲ دلار است؛ از طرف دیگر فروشنده مطمئن نیست که در شش ماه آینده قیمت هر اونس نقره دستخوش چه تغییراتی می‌شود. در اینجا فروشنده قراردادی آتی از نوع فروش (شورت) منعقد می‌کند که در تاریخ سر رسید، مقدار مشخصی از نقره را با قیمت ۱۱ بفروشد. بدین ترتیب او خود را از خطرات احتمالی کاهش قیمت نقره دور کرده است.
نبود اطمینان از اتفاقات پیش رو یکی از عمده دلایل ایجاد قراردادهای آتی است. با استفاده از چنین قراردادهای ریسک نوسانات قیمت، هم برای خریدار و هم برای فروشنده، کاهش می‌یابد.
سفته‌بازی
با استفاده از قراردادهای آتی این فرصت برای خریدار پیش می‌آید که با تکیه بر تحلیل و پیش‌بینی خود از بازار مبنی بر افزایش قیمت یک دارایی در آینده، سود کند. از طرف دیگر یک فروشنده نیز می‌تواند با فرض اینکه قیمت دارایی‌اش در آینده کاهش پیدا می‌کند، طی یک قرارداد آتی دارایی مورد نظر را در قیمت بالاتر بفروشد تا به این وسیله بتواند با پایین آمدن قیمت، همان دارایی را دوباره بخرد.
مثالی که پیش‌تر در خصوص خرید و فروش قراردادهای آتی زدیم در خصوص سفته‌بازی در این بازار نیز صدق می‌کند.
